Japonya’nın İkinci Dünya Savaşı’nda mağlubiyet ilanı 80. yılına yaklaşırken, tartışmalı mazisiyle Tokyo’daki Yasukuni Tapınağı, Doğu Asya’da gerilimlerin odak noktasında.
Japon devlet ve bürokrasi dünyasının bulunduğu Çiyoda bölgesindeki tapınağın ismi, yerel dilde “barış dolu ülke” anlamına gelse de tarihi yapı, ülkenin “savaş mazisini” anımsatıyor.
İlk olarak 1869’da inşa edilen tapınak, İkinci Dünya Savaşı’nda ölen 2,5 milyon kişinin anısını onurlandırırken, tapınak keşişlerinin 14 savaş suçlusunu “kutsal statüde” kabul etmesi tartışmalara yol açıyor.
Tapınak, özellikle ilkbahar, sonbahar başlangıçları ile Japonya’nın mağlubiyetini ilan ettiği 15 Ağustos’un yıl dönümünde, savaşta hayatını kaybedenlerin anılması amacıyla hem sivil hem de bürokrasi akınına uğruyor.
Japon İmparatoru için can verilmesine şükran duyulması ve savaşta öldürülen ataların ruhlarına saygı duyulması niyeti taşıyan tapınak gezileri, komşu ülkeler nezdinde diplomatik tepkilere neden oluyor.
Yasukuni’yi, “Japonya’nın geçmiş militarizminin sembolü” olarak gören Güney Kore ve Çin yönetimleri, başta başbakan olmak üzere Japon hükümeti temsilcilerinin, tapınağa bağış ve gezilerini protesto ediyor.
Tapınakta, 22- 23 Nisan’da ilkbahar festivali düzenleniyor. Japonya Başbakanı Kişida Fumio’nun makamı adına Şinto inancı tapınağına, festival dolayısıyla saksıda “kutsal Masakaki çiçeği” gönderildi.
Başbakanlığa yakın kaynaklar, festival kapsamında Başbakan Kişida’nın tapınağı ziyaret etmeyi planlamadığını aktarırken, kabine üyeleri ve milletvekilleri tapınağa ziyaretlerde bulunuyor.
2000 öncesi başbakan düzeyindeki ziyaretler
AA muhabiri, tarihi tapınağın tartışmalı statüsünün sebebi ile savaş sonrası başbakan ziyaretlerinin bölge ülkelerinin ilişkilerine etkisini derledi.
1974-76 döneminin Başbakanı Miki Takeo, 1975’teki ziyaretiyle İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinin yıl dönümünde tapınağı ziyaret eden ilk Japonya Başbakanı oldu.
1976-78 döneminin Başbakanı Fukuda Takeo, 1978’de tapınağa gitti.
Yasukuni Tapınağı keşişleri, 17 Ekim 1978’de, savaş zamanı Başbakanı (1941-44) General Tojo Hideki dahil üst düzey 14 savaş suçlusunu “kutsal kabul ettiğini” duyurdu. Savaş suçlularını “onurlandıran” bu hamle, tartışmalara sebep oldu.
Takip eden yıllarda, Japonya başbakanları hem iç hem de dış politika hamlelerini tahkim etmek amacıyla tapınağa ziyaretlerini sıklaştırdı.
Suzuki Zenko, başbakanlığı üstlendiği 1980, 1981 ve 1982’de art arda 3 yıl tapınağı ziyaret etti.
1982-87 döneminin Başbakanı Nakasone Yasuhiro, savaşın bitişinin 40. yılı olan 15 Ağustos 1985’te, beraberinde kabine üyeleriyle tapınağı ziyaret etti. Takip eden 11 yılda başbakan düzeyinde ziyaret gerçekleşmedi. 1996’da da dönemin Başbakanı Haşimoto Ryutaro tapınağa gitti.
2000 sonrası Koizumi ve Abe
2001-2006 döneminin Başbakanı Koizumi Juniçiro, görev yaptığı dönemde her yıl Yasukuni’yi ziyaret etti. Akabinde 7 yıl boyunca benzer düzeyde ziyaret gerçekleşmedi.
Savaşın sona ermesinin yıl dönümü 15 Ağustos 2012’de, o dönem ana muhalefet olan Liberal Demokrat Parti (LDP) lideri Abe Şinzo, tapınağa gitti.
Aralık 2012 seçimlerinde başbakanlığı üstlenen Abe, Nisan-Ağustos 2013’te tapınağa bağışta bulundu ancak bizzat gitmedi.
Kabinesinin kuruluşunun ilk yıl dönümü Aralık 2013’te Başbakan Abe, Yasukuni’yi ziyaret etti. Bu ziyaret, 2006 sonrası bir ilk olarak kayda geçti.
“Savaş karşıtı” niyetine rağmen Abe’nin ziyareti ters etki oluşturdu
2012-20’deki görev dönemiyle “en uzun süre” başbakanlık yapan Abe’nin Aralık 2013’te bizzat tapınağı ziyaret etmesi tartışmaları alevlendirdi.
Ulusal televizyonlarda canlı yayımlanan ziyareti Abe “savaş karşıtı jest” olarak nitelerken, “Çin ve Kore halkının duygularını incitmek istemediğini” savundu.
Tartışmalı tapınak ziyaretini, Güney Kore hükümeti “acınası davranış” olarak nitelerken; Çin yönetimi “kesinlikle kabul edilemez” olarak gördüğünü belirtti.
Japonya’nın Seul ve Pekin büyükelçileri de görev yaptıkları ülkelerin dışişleri bakanlıklarına çağrılarak protesto edildi.
Çin yönetiminin tepkisinde, “Bu durum, ikili ilişkilerin geliştirilmesinde büyük bir siyasi engel. Japonya, tüm sonuçların sorumluluğunu üstlenmeli.” ifadesi kullanıldı.
Dönemin Tayvan Dışişleri Bakanı Daid Lin, Tokyo’ya “komşularının duygularını incitmekten kaçınması” çağrısında bulundu.
ABD yönetimi ise “hayal kırıklığına uğradığını” duyurarak, Başbakan Abe’nin ziyaretinin bölgedeki “gerginliği artıracağını” açıkladı.
Başbakanlar bizzat ziyaretten kaçınıyor
2020’de görevinden istifa eden Abe sonrası başbakanlar tapınağı bizzat ziyaret etmedi.
2020-21’de Suga Yoşihide ile Ekim 2021’den bu yana başbakanlığı üstlenen Kişida Fumio şimdiye kadar tapınağa bağış gönderdi.
Japon başbakanlarının tapınağı ziyaretleri ile tarihi yapıya bağış ve hediyeleri, “Japonya’nın geçmiş militarizmini meşrulaştırma girişimi” olarak algılanıyor.
Hem iktidar hem de muhalefet kanadından bakan ve milletvekili heyetleri ile kara, deniz, hava öz savunma kuvvetleri komutanları da ziyaret gerçekleştiriyor.
Yeni atanan kabine üyeleri de göreve başlama öncesinde ziyaretlerinde, “Savaşta ölenlerin ruhlarının huzur içinde kalması için dua ettiğini” bildiriyor.
Sivil ve asker ziyaretleri sonrası kamuoyuna açıklamalarda bulunan yetkililer, “Japonya’nın ve dünyanın barışı ve refahı için söz verildiğini” belirtiyor.
Son dönemde, Çin ve Güney Kore dahil Asyalı komşularını rahatsız etmekten kaçınmak amacıyla Japonya başbakanlarının tapınağı bizzat ziyaret etmekten kaçındığı aktarılıyor.
Japon liderler, tapınakta düzenlenen ilkbahar ve sonbahar festivalleri sırasında çoğunlukla kutsal “Masakaki” çiçeği ile maddi bağışlar göndermeyi tercih ediyor.
